Tasarımda Upcycling (İleri Dönüşüm)

Tasarımda İleri Dönüşüm (Upcycle)

İleri Dönüşüm (upcyle); atık malzemelerin, kullanışsız elemanların, yan ürünlerin karakteristik değerleri bozulmadan, kullanışlı bir forma getirilerek tekrardan kullanıcılara sunulması işlemidir. Bir tür geri dönüşüm örneği olarak sınıflandırılabilir ancak, tüm geri dönüşümler eşit değildir. Basit geri dönüşüm, malzemelerin parçalanıp belirli süreçlere tâbi tutularak eşit kalitede yeni ürünlerin oluşturulmasını sağlar. İleri dönüşüm ise, malzemelerin ve elemanların yaratıcı fikirler ve tasarımlar sayesinde daha yüksek kalitede ürünler haline gelmesini sağlar.

Gelişen teknolojiyle beraber “İleri Dönüşüm” kavramının kapsamı da genişledi. Endüstriyel ürünlerin yanı sıra mimari ölçekte de kullanımı yaygınlaştı. Hatta özellikle bu alana yönelen LOT-EK gibi mimari tasarım stüdyoları ve platformlar oluştu. Bu stüdyo ve platformların, üniversite düzeyinde yapılan çalışmalarla birleşmesiyle çeşitli yapı malzemeleri, endüstriyel ürünler ve sanat eserleri üretildi. Yapılan üretimlere kısaca bir göz atalım;

“Plant-filled” Kahve Sehpası – Hackney Botanical

               İngiltere merkezli Hackney Botanical şirketi, antika kanatlı pencereleri kullanarak kendi içinde ekolojik bir habitat oluşturan kahve sehpası koleksiyonu tasarladı. Koleksiyonu oluşturan sehpaların teraryum bölümü geri kazanılmış antika pencerelerin malzemesi olan ahşaptan elde ediliyor ve orta yüzyıldan kalma firkete bacakların üzerine monte ediliyor.

“Plant-filled” Kahve Sehpası – Hackney Botanical İmaj: dezeen.com

               Pencerelerin çerçevesi, ileri dönüşüm sürecinde hava ve su sirkülasyonuna izin verecek şekilde metal direklerle desteklenebilen masa tablaları olarak yeniden tasarlandı. Şirket kurucusu Rose Worrell, pencerelerin Viktorya dönemi tarzında olduğunu ve bu dönemde yapılan tasarımların uzun ömürlülüğü ve dayanıklılığı doğasında barındırdığını ifade ediyor. Dolayısıyla zaman testinden geçen parçaların orijinal amaçlarına hizmet etmese de kaliteleri sebebiyle sehpanın ayrılmaz bir parçası olarak öne çıktığı belirtiliyor.

“Pretty Plastic” Şingıl – Overtreders W & Bureau SLA

               Hollanda merkezli iki stüdyo olan Overtreders W ve Bureau SLA tarafından ilk kez %100 geri dönüştürülmüş olan bir cephe kaplama malzemesi üretildi. PVC pencerelerin ve olukların dönüştürülmesiyle üretilen bu malzeme, Hollanda’da bir müzik okulunun cephesinde kullanıldı ve ilk kez kalıcı bir binada %100 dönüştürülmüş bir cephe malzemesi uygulanmış oldu. Daha sonrasında da Hollanda Tasarım Haftası’nda inşa edilen Halk Pavyonu’nda uygulandı ve büyük dikkat çekti.

                                     Sint-Oelbert Gymnasium Okulu Müzik Pavyonu / Hollanda İmaj: dezeen.com

PVC’nin yüksek oranda klor içermesi PVC’ yi zor tutuşan, yansa bile diğer yanan malzemelere göre çok daha az ısı çıkaran bir malzeme olması cephe kaplaması olması noktasında büyük avantaj sağladı. Nitekim 2017 yılında geliştirilen karolar, B sınıfı (yanması çok zor) yangın onayı aldı ve kullanımı konusunda resmi gereklilikleri tamamlamış oldu. İlerleyen süreçte stüdyolar, malzemeyi ticari bir ürüne dönüştürdü ve piyasaya sundu.

           “Pretty Plastic” sürdürülebilir özelliğinin yanı sıra çeşitli gri tonlara sahip olması ve her parçanın farklı olmasıyla benzersiz bir yüzey oluşturdu. Tasarımcılar şimdi bir dizi renk ve şekil geliştirerek yelpazeyi genişletmek için çalışmalarını sürdürüyor, plastiğin döngüsel ekonomideki rolünü artırıyor. 

İllüstratör Evi – Daniel Moreno Flores

               Mimar Daniel Moreno Flores, Ekvadorlu illüstratör Emilia Andrade için “Flying Tiles” Evi’ni tasarladı. İsmini güney ve batı cephelerini saran perdeden alan yapı, çok sayıda dönüştürülmüş malzemeyi barındırıyor. Moreno Flores, yapıyı deneyimlemek için keşfedilen ve geçilmesi gereken yeni ara mekanlar oluşturmak istedikleri için dış bölümlerde perdelere yer verdiklerini belirtiyor. Bir tür çeper oluşturan bu perdeler, çelik iskeleye kablolarla asılan karolardan oluşuyor.

Yapının dış çeperini oluşturan asma karo sistemi İmaj: dezeen.com

Asma karolar, eski ve yeni kiremit parçalardan oluşuyor. Karolar arasındaki açıklıklar kullanıcıları kompakt konut yaşam alanına götürüyor. Böylece perdeler tasarımsal amacına ulaşmış oluyor. İç mekanda ise bölgede yaygın olan ve düşük maliyete sahip Abeto ahşabı ve okaliptüs kullanılıyor. Moreno Flores bu malzemeleri tedarik ederken ormanlardan direkt olarak malzemeyi almadıklarını, şehirdeki eski bir evden devşirilen elemanları dönüştürerek malzemenin güncel formunu kazandırdıklarını belirtiyor.

               Uygulayıcı stüdyo malzemeleri yeniden kullanmanın yanı sıra doğayı tasarıma entegre etmeye çalışıyor. Tasarımcı Flores ise bu süreci “Ev, sanki her zaman oradaymış gibi bitki örtüsünün yeri vurgulanarak alana yerleştirildi.” İfadesiyle açıklıyor.

c-Home - LOT-EK

               İtalyan mimarlar Ada Tolla ve Giusseppe Lignano’nun kurucusu olduğu Lot-Ek tasarım stüdyosu 2018 yılında c-Home’u tasarladı. Aslına bakarsak bu tasarım bir prototip olarak üretildi. Esnek tasarım anlayışının hakim olduğu bir üretim olan c-Home, üretilen prototipin çoğaltılması ve eklemlenmesi ile “c-Home Country” ve “c-Home City” isimli toplu konut alanlarına da izin veriyor.

c-Home çok yönlü ve son derece sürdürülebilir bir modül, yapının iskeleti konteynerlerin “ileri dönüşümü” ile oluşuyor. Tasarım aynı zamanda kaliteden, estetikten, verimlilikten ve sağlamlıktan da ödün vermiyor. Konteynerler kor-ten çelikten imal ediliyor, bu sayede endüstriyel estetik ve dayanıklı yapıya sahip bir modül oluşuyor. Modül esnek tasarım anlayışıyla üretildiği için uygulama sırasında zaman ve maliyet tasarrufu sağlıyor.

Prototip olarak üretilen c-Home ünitesi İmaj: Lot-ek.com

               “İleri Dönüşüm” yoluyla yapılan tasarımların örnekleri çoğaltılabilir. Son yıllarda popülerliği artan bu uygulama endüstriyel atıkların azaltılması konusunda aktif rol oynuyor. Sürdürülebilir tasarım ele alınırken öne çıkan bu tarz yöntemler, gelecek kuşaklara ekolojik bir çevre bırakmamız bakımından büyük bir önem arz ediyor.

Referanslar

architectmagazine.com/design/the-case-for-upcycling-in-architecture_o

archdaily.com/tag/upcycling

dezeen.com/tag/upcycling/

lot-ek.com

hayriatak.com/tag/surdurulebilir-mimari/