Geçmişte Ütopik Şehirleşmeler

Ütopik Şehirleşmeler

Geçmişte kentsel gelişmeye yönelik iki tasarım; “Cite Industrielle” ve “Garden City”

     Birçok düşünür ve mimar yüzyıllar süresince ideal toplum ve devlet düzeni üzerine düşünmüştür, tasarımlar üretmişlerdir. Somutlaşmaya başlayan tasarımlar, kökeni antik Yunanca’ya dayanan “ütopya” kavramıyla ifade edilmeye başlanmıştır. Ütopya kavramı ülke bazında ele alındığında kendi içerisinde bir diyalektik barındırır, bir yandan “olmayan ülke“ anlamına gelirken bir yandan da “ideal ve iyi ülke“ anlamını taşır. Ütopik tasarımlar, üretildiği dönemin var olan özelliklerinden ve sorunlarından temelini alarak bu dönemlere karşı çözüm olarak ortaya çıkarlar. Bu noktada Tony Garnier’in Cite Industrielle (Endüstri Şehri) ve Ebenezer Howard’ın Garden City (Bahçe-Kent) tasarımları da bulundukları dönemin şartlarına tepki olarak ortaya çıkmıştır. Hatta “Endüstri Şehri” tasarımı “Bahçe-Kent” tasarımını ortaya çıkaran faktörlerden biridir.

     Tony Garnier “Cite Industrielle” tasarımında genel sanayi şehri standartları üzerine öneri sunarak bu standartlar çerçevesinde ihtiyaçları gidermek için cevaplar sunar. Endüstri Şehri 35 bin civarında insan kapasitesinde, ortasından akarsu geçen bir ovanın etrafında yer yer sıradağlarla çevrili bir alan üstünde yerleşmiştir. Bu tasarımda sanayi ve yerleşim birimleri birbirinden ayrışırken, kent merkezine kültür birimlerini (Eğitim kurumları, müzeler, kongre merkezler, spor alanları) koyan bir mekan organizasyonu yapılmıştır. İstasyon alanı tüm kamusal ve ticari faaliyetlerin birlikte toplandığı, yüksek katlı binaların bulunduğu mekandır. Ulaşım ağı da bu bölgeye demiryolu ile sağlanır ve şehir geneline yer altı şebekeleriyle ulaşır. Yerleşim birimleri ise doğudan batıya uzanan ince, uzun bir bölgeye yerleştirilmiştir. Bu tarz ütopyalar sosyalizm kavramının ortaya çıkmasında rol sahibidirler ve bunun yanında sanayi üretiminde verimliliği artırırken yerleşim birimlerinden uzak tutarak insan sağlığına da zarar vermemeyi amaçlamıştır ancak sağlık konusunda çok başarılı olamamışlardır. Ayrıca dünya ölçeğine baktığımız zaman bu ütopyalar yetersiz kalmakta ve ölçeğini büyütebilme açısından herhangi bir teori sunamamaktadır. 20.yy’ da sanayi kentlerinin ortaya çıkıp, şekillenmesiyle birlikte bu tasarımlar belirli noktalarda artık yetersiz kalarak sistemin sorgulanmasına ve yeni ütopik tasarımların doğmasına sebep olmuştur.

     “Garden City” tasarımı yeni ütopik düşüncenin şekillendirdiği bir kavramdır. Bu dönemde Ebenezer Howard, ünlü mimarlar F.L. Wright ve Le Corbusier ile birlikte Sanayi Devrimi sonucunda ortaya çıkan iç bunaltıcı ve kirli havasını soluyorlar. Toplumun sağlığını çok kötü etkilediğini düşündükleri ve insanlık dışı olarak nitelendirdikleri bu anormal şehirleşmeden nefret ediyorlardı. Üçlü yeni dünya tasarımı üzerinde çalıştı ve sonrasında her biri kendi ütopik tasarımına yöneldi. Ebenezer Howard, Bahçe-Şehir tasarımı ile insan kalabalığının hem kendini hem de çevresini tükettiği kent bölgeleri üzerine daha sosyalist bir yaklaşımla kırsal alanların çevrelediği bir kent önerisi sunmuştur. 30 bin kişi kapasiteye sahip bu tasarım içerisinde aralıksız bir yol oluşturan yeşil kuşak ile bahçe-kent kavramını daha güzel, etkili, sağlıklı kılar. Kent merkezinin çeperini oluşturan alan yaklaşık 58 hektarlıktır ve içerisinde park, rekreasyon birimleri bulundurur. Kentin merkezinde ise çeşitli yapıların cepheleriyle çevrelenen 2 hektar civarında bir bahçe bulunur. İnsanların alışveriş yaptığı arkadla çevrili, radyal sokalara bölünen bir Kristal Saray yapısı bulunur. Nüfusun yetersiz kaldığı zamanlarda ise eklemlenebilir bir yapı sağlayarak daha önce tasarlanan ütopyaların aksine bize geliştirilebilen bir ürün sunar.

Tony Garnier “Cité Industrielle” tasarımı yerleşim planı İmaj: penccil.com

“Cité Industrielle” önerisi uygulama örneği İmaj: Musée Urbain Tony Garnier

Ebenezer Howard “Garden City” tasarımı yerleşim planı ve ana kavramları İmaj: researchgate.net

Referanslar

britannica.com/topic/Cite-Industrielle

ResearchGate.com

Dergipark.org.tr

bloomberg.com/news/articles/2019-11-11/why-architect-tony-garnier-was-ahead-of-his-time

sbpturkiye.com/bahce-kent-modeli

G. Yeliz Kahya - kentsel gelişme olgusu bağlamında gelecek öngörüleri: Siberşehirler